मुस्ताङ । दसैँ पर्व सकिएसँगै मुस्ताङका किसान परम्परागत रैथाने बाली ‘फापर’ थन्क्याउन व्यस्त भएका छन्। यहाँको तल्लो क्षेत्रका घरपझोङ, वारागुङ मुक्तिक्षेत्र र थासाङ गाउँपालिकाका किसान मुख्य रूपमा फापर स्याहार्न लागेका छन्। रैथाने फापर यहाँको लोकप्रिय खाद्य बालीको रूपमा लिइन्छ।
किसानहरूले घरायसी प्रयोजन, धार्मिक अनुष्ठान, व्यवसायिक उद्देश्य र विदेशमा बस्ने आफन्तलाई पठाउने कोसेलीको लागि फापर खेती गर्दै आएका छन्। घरपझोङ–५ ठिनीकी किसान प्रमिला गुरुङ थकालीका अनुसार, खेतबारीमा फापर छरेको करिब एक सय दिनमा काट्न योग्य हुन्छ। काटेको फापर डाठसहित तीन दिन खेतबारीमा सुकाएर, लौरीको सहायताले केस्रा निकालिन्छ।
फापरको डाँठ पशुचौपायालाई परालको रूपमा खुवाउन वा घाँस नपाइने बेला सुरक्षित राख्न सकिन्छ। मुस्ताङमा मिठो र तितो दुबै प्रकारको फापर खेती हुने भए पनि मुख्य रूपमा मिठो फापर बढी लोकप्रिय छ। केही किसानहरूले अहिले नयाँ प्रविधिको प्रयोग गरेर पनि केस्रा सङ्कलन गर्न थालेका छन्।
जिल्लाको तल्लोदेखि माथिल्लो क्षेत्रमा परम्परागत फापर खेती हुँदै आएको छ। यहाँ उत्पादन हुने उवा, जौ, मकै, आलु, बोडी र सिमी लगायतका बालीसँगै फापर मुख्य ‘ब्राण्ड’को रूपमा चिनिन्छ। समुद्री सतहबाट १९८४ मिटरदेखि ३९०० मिटरसम्मको उचाइमा फापर खेती हुन्छ। हिमाली र उच्च पहाडी क्षेत्रमा फापर उत्पादन भए पनि मुस्ताङको चिसो हावापानीले यसलाई स्वादिलो र पोषिलो बनाउँछ।
तल्लो मुस्ताङमा मिठो फापर असार–साउन महिनामा छरेर असोजको पहिलो–दोश्रो हप्तामा घर ल्याइन्छ। तितो फापर साउन–भदौमा छरेर कात्तिकको पहिलो हप्तामा भित्र्याइन्छ। उपल्लो मुस्ताङमा मिठो फापर वैशाख महिनामा छरेर कात्तिकको पहिलो हप्तामा, तितो फापर वैशाख महिनामा छरेर कात्तिकको अन्त्यतिर भित्र्याइन्छ।
जलवायु परिवर्तनका कारण फापर बालीमा विभिन्न समस्या देखिन थालेको छ। घरपझोङ–५ ठिनीका किसान पाल्साङ गुरुङका अनुसार, यसवर्ष खुम्ले किराको प्रकोप देखिएको छ भने गतवर्ष तुषारोले असर पुर्याएको थियो। किसानहरूले फापर बालीलाई स्याउ बगैँचाभित्र अन्तरबालीको रूपमा लगाएर दोहोरो आम्दानी पनि लिएका छन्।
फापरबाट ढिडो, रोटी लगायतका विभिन्न परिकार बनाउन सकिन्छ, जसका कारण सहर बजारका उपभोक्ताले यसलाई अत्यधिक रुचाउँछन्। रैथाने फापर अन्य बालीभन्दा कम झन्झटिलो हुने हुँदा यसको व्यवस्थापन सहज हुन्छ।
फापरको बोटको लम्बाइ करिब १००–११० सेमी हुन्छ। मिठो फापरमा हल्का गुलाबी फूल फुल्छ भने केस्रा हल्का र कालो हुन्छ। तितो फापरमा सेतो फूल फुल्ने गर्छ। फापरको केस्रा स्थानीय पानी घट्ट र मिलमा पिसेर पिठो बनाइन्छ। यहाँ मिठो फापरको मूल्य करिब १२०० रुपैयाँ प्रतिकिलो रहेको किसानहरूले बताए।
मुस्ताङका किसान फापर खेतीलाई व्यावसायिक रूपमा मात्र नभई व्यक्तिगत घरायसी प्रयोजनका लागि पनि अपनाएका छन्। घरपझोङ गाउँपालिकाका कृषि शाखा अधिकृत रोशन थकालीका अनुसार, स्थानीय तहले फापर प्रवर्द्धनका लागि तालिम, अनुदान र प्रोत्साहन कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ।
पोषणविद्हरूका अनुसार, फापरका परिकारमा २४ भन्दा बढी पोषक तत्व पाइन्छ। यसले रगतको कोल्ड स्टोर घटाउन, पित्तको पत्थरी हुनबाट रोक्न, मोटोपना कम गर्न र रक्तचाप नियन्त्रित राख्न मद्दत गर्छ। फापरमा मिनरल वाटर, भिटामिन, कार्बोहाइड्रेट, फाइबर, प्रोटिन र चिल्लो पदार्थ पर्याप्त मात्रामा पाइन्छ।
-1759837986.png)
-(1)-1759826782.jpg)
-1744786301.jpg)
-(1)-1759826782.jpg)